MUPtorijanci

moj gost: EXPOLICAJAC

Uvek sam smatrao da jedino država ima pravo na monopol sile. Taj monopol, po tekovinama demokratskog uređenja, pripada izvršnoj vlasti. Isključivo izvršnoj vlasti, da bi građani, putem izbora, mogli da utiču na taj isti monopol, a ne da oni koji njime raspolažu utiču na život građana. Naša bliska istorija nam je pokazala, na najgrublji način, da oni koji imaju monopol sile, ako se otmu kontroli, mogu da učine takve promene u društvenim kretanjima koji imaju nesagledive posledice po celo društvo, a sve zarad interesa pojedinaca ili otuđenih delova tog društva.

U svakodnevnom govoru koristi se izraz Pretorijanska garda ili Pretorijanci. Upotreba ovog izraza u dnevno političkim razgovorima o sistemu bezbednosti Republike Srbije, mnogo puta mi je ukazala da oni koji taj izraz koriste čak ni elementarno ne poznaju izvorište smisla i upozorenja koje taj izraz u sebi nosi. Mnogi koji su odlučivali o organizaciji tog istog sistema bezbednosti, a predstavljaju se kao demokratski orijentisani profesionalci, svojim odlukama više liče na pretorijanske gardiste nego na zaštitinike tih demokratskih principa u koje se zaklinju pred javnošću.

Istorijski razvoj Pretorijanske garde počinje 27. godine p.n.e kada car Oktavijan Avgust nakon uvođenja principijata, kao oblika uredjenja u Rimu, počinje reformu vojne organizacije. Osim smanjivanja ukupne stajaće vojske na 26 legija, formiranja rimske flote, „Classis Misenensis“, Avgust od, do tada postojećih jedinica, koje su bile formirane za zaštitu rimskih vojskovođa formira Pretorijansku gardu kao čisto vojnu formaciju od po 1000 ljudi. Jedinicu ili Kohortu Pretorijanske garde činili su najsposobniji mladići iz centralne Italije (Etrurije, Umbrije i Lacije).

Unutrašnja organizacija garde, u njenim počecima, bila je podređena osnovnom cilju koji se istorijski definiše kao Pax Romana ( zlatno doba rimske države). Na čelu garde do 2 godine n.e. nalazio se jedan, a od tog vremena, dva pretorijanska prefekta koje je imenovao sam car. Oni su rukovodili sa 9 kohorti, od kojih su tri bile stalno stacionirane u Rimu, a ostale raspoređene po graničnim područijima rimskog carstva. Uz svaku kohortu bila je dodeljena i jedinica konjanika od po 30 ljudi koja se zvala turma. Do smrti Oktavijana Avgusta, 14 g.n.e, garda nije pokazivala bilo kakvu političku ambiciju i bila je isključivo sredstvo sile podređena samom caru. U toj smeni vlasti ponela se kao nepristrasan činilac koji i dalje samo izvršava naredbe novog cara. Koncentracija političkog delovanja Pretorijanske garde počinje sa dolaskom Lucije Elija Sejana na njeno čelo, koga za pretorijanskog prefekta postavlja Tiberije. U vreme prefekture Sejana, garda dobija svoj stacionirani oblik u Rimu u obliku naročito izgrađenog Pretorijanskog logora (Castra Praetoria).

Nakon 31 g.n.e. za prefekta Pretorijanske garde postavljen je Makroni, koji je pokušao da obuzda političke ambicije garde, uvođenjem u Rimu jedinca „milicije“ i jedinica „vatrogasaca“. I jedan i drugi oblik organizacije bezbednosti bio je sproveden sa ciljem da se bunt slobodnih građana Rima obuzda. Ipak privid smanjenja političkog delovanja bio je ogoljen 37. g.n.e. kada Makroni lično ubija Tiberija i sa celokupnom gardom učestvuje u dovođenju Kaligule na vlast.

Nastavak uplitanja u politički život carstva dešava se 41 g.n.e. kada pod vođstvom gardijskog oficira Kasija Hereja se vrši atentat na Kaligulu. Sam atentat je bio podržan od strane više senatora, ali se za novog cara bira Klaudije pod direktnim uticajem zavereničkog tima Kasija, a Senat pod opsadom Pretorijanske garde izglasava njihovu odluku.

Tok uplitanja u politički život se nastavlja i u periodu Neronove vlasti. Na isti način kao i prilikom svrgavanja Kaligule, oficirski kadar Pretorijanske garde, 68. godine, podržava odluku Senata o proglašavanju Nerona za diktatora uz bogato obećanu materijalnu nadoknadu. To direktno uplitanje pretorijanaca u politički život imalo je za posledicu dolazak Vespazijana na čelo Rimskog carstva. Želeći da smanji dotadašnji uticaj Pretorijanske garde na politički život Rima, Vespazijan za prefekta pretorijanaca postavlja svog sina Tita, koji u narednim godinama vrši reformu garde, utvrđujući njen broj na 9 kohorti.

Kratak period kontrole političke vlasti nad vojnom silom okončan je dolaskom za prefekta Kasperija Elijana koji pobunom pretorijanaca dovodi na vlast konzula Nerva. Nemajući nikakvu političku snagu, on biva od tih istih pretorijanaca na silu doveden u situaciju da ih javno hvali i veliča njihovu ulogu u sređivanju situacije u Rimu.

Dolaskom vojskovođe Trajana na čelo Rimskog carstva, uloga Pretorijanske garde opet biva stavljena pod političku kontrolu veoma smislenim i praktičnim ponašanjem Trajana. On gardi počinje da poverava zadatke vezane za osvajanje novih teritorija i vodi ih kao elitne jedinice rimskih legija. Sem što je uspeo da smanji njihov uticaj na politički život Rima, Trajan ovim potezom, obezbeđuje kontrolu nad vojnom silom time što pretorijance dovodi u direktno dokazivanje svojih sposobnosti na ratištima.

Uticaj na politički život Rima obnovljen je u periodu 193 g.n.e kada pretorijanci direktno učestvuju u svrgavanju Komoda, poslednjeg cara iz dinastije Antonina. Ojačane pogranične legije su u tom trenutku predstavljale osnovnu snagu koja je Septimiju Severu omogućila da osvoji presto. Odmah po preuzimanju vlasti Sever razoružava Pretorijansku gardu i kompletan sastav menja svojim ljudima dovedenim iz Istočnih legija. Vlast članova porodice Sever okončava se 235 g.n.e. Za sve to vreme u svim prevratima na tronu direktno su učestvovali oficiri Pretorijanske garde.

U periodu od 235 g.n.e. pa do konačnog rasformiranja Pretorijanske garde 312. g.n.e, uticaj ove vojne formacije na politički život Rima bio je u stalnom opadanju. Razlog predstavlja pre svega militarizacija celokupnog Rimskog carstva zbog ozbiljnih napada varvarskih plemena na terioriju carevine i dislokacija upravljačkog sistema carevine van Rima. Pretorijanska garda u tom periodu prestaje da bude vojni faktor respektabilne snage i faktor koji su političari koristili u ostvarivanju svojih ciljeva.

Pretorijansku gardu rasformirao je Car Konstantin 312. g.n.e nakon pobede kod Milvijskog mosta nad Maksencijenom. Ušavši u Rim, Konstantin raspušta Pretorijansku gardu i ruši sve objekte njenih kasarni, na čijim temeljima i od materjala srušenih zgrada podiže hrišćanske hramove u zahvalnost bogu koji mu je omogućio pobedu.

U istoriji ljudske civilizacije Pretorijanska garda predstavlja najduži kontinuirani uticaj jednog instrumenta sile na politički život nekog oblika društvenog i teritorijalnog uređenja. Mnogim diktatorima kroz istoriju  ta ista garda je bila terijska pretpostavka formiranja sličnih oblika vojnih i policijskih jedinica radi ostvarivanja sopstvenih ciljeva. Ali nijedna od tih formiranih jedinica nije stekla toliku istorijsku reputaciju kao Pretorijanska garda.