Igrale se PsihoDelije...

... iliti par riječi, i pokoja slika više, o psihodeličnom slikarstvu. U svakom slučaju - obećavam prilično šaren blog.

 Nicolás Rosenfeld - Karlos Kastaneda

 Prije nego što pređemo na pregled istorije psihodeličnog slikarstva, uputno bi bilo osvrnuti se na sam pojam psihodelije.

U tu svrhu  citiraćemo almajti wikipediju:

 Psihodelija je termin nastao od grčkih reči psihe (ψυχή - duša) i delos (δήλος - pojavno). Pojam je prvi upotrebio američki psihijatar Hamfri Ozmond da bi objasnio uticaj halucinogenih droga na svest kroz kognitivna i estetska iskustva.  Po njemu, reč psihodelija označava „manifestaciju duha“ koja je „čista, milozvučna i nezagađena drugim asocijacijama“. Timoti Liri, autor knjige Psihodelično iskustvo, jedan je od najzaslužnijih za popularizaciju ovog termina.

 Reklo bi se da su opojna sredstva oduvijek bila popularna među umjetnicima. Još od antičkih vremena, koja su slavlila ekstatičnih stanja u koje ih je uvodilo ispijanje vina, te suptilne stvaralačke duše bile su slabe na stimulativna onostranjivanja & zastranjivanja. Ona su, ujedno,  bila njihove muze i njihove meduze. Mnoge od umjetnika to je koštalo ludila, razorenog privatnog života, ljudskog i kreativnog posrnuća, suicida i poslovično prerane smrti. Međutim, nijedna iz šarolike i bogate palete droga za kojima su posezali,  nije tako dubinski i dramatično, tako opčinjavajuće i iluminantno  uticala na njihovu stvaralačku viziju kao psihodelici.

 Za psihodelične slike karakteristične su par opštih, zajedničkih mjesta, kao što su - guste, prenapućene kompozicije ( tzv. horror vacui efekat (strah od praznog prostora), mada je istini  za volju, u dubljem smislu, prazan prostor oksimoron); zatim, bogate palete boja, ponekad drečave & razigrane, ponekad nešto opskurnije, i postavljene u negativ modu; te, paternizacija, odnosno repetativno “popločavanje“ površine geometrijskim ili tradicionalnim motivima (na ovaj način se dobija hipnotički efekat sličan onom koji postiže savremena elektronaska dance muzika).

Npr. paisley patern, čest motiv psihodeličnih arabeski,  potiče  iz  Persije , ali ga nalazimo i u  keltskoj umjetnosti.

 detalj inicijala iz Jevanđelja po Mateju,   Books of Kells, VIII vijek

 Takođe, uobičajeni detalji na psihodeličnimm slikama su i Haidingerova četka, Purkinijevo stablo (?!)  odnosno - entoptički fenomeni, oni koji su vezani za fiziologiju oka i ne nastaju uslijed spoljnjih nadražaja. U njih se ubrajaju  i mnogo običnije pojavne forme,  kao što su koncentrični krugovi, spirale  i sl.

Sam sadržaj, odnosno teme, psihodeličnih slika  najčešće su isnspirisane vizijama  koje se javljaju  pri korišćenju psihodeličnih supstanci (LSD, psilocibin,  meskalin, DMT ...), prizorima iz (neobičnijih) snova, ili pak predstavljaju “opis“ stanja postignutih (dostignutih) dubokom meditacijom .

 Za preteču modernog psihodeličnog slikartva možemo smatrati Hjeronimusa Boša. Ovaj znameniti flamanski čudak, po više osnova ispunjava uslove  kandidature za tu laskavu titulu. Prije svega, to su fantazmagorični prikazi raja i pakla i svih među-tranzicionih  predjela, sa nebrojenim dijaboličnim i siboličko-metaforičkim scenama, koje obiluju najzačudnijim monstrumima i himerama nastalim u laboratoriji njegove mašte. A tu je i osnovana sumnja da je sopstvenu maštu Boš  podspješivao halucinogenom smješom zvanom vještičja mast. Oni koji su je kušali kažu da je efekat veoma nalik Bošovim prikazanijama.

Interesantno da je Boš uveliko uticao i na nadrealiste, a upravo je nadrealistički pokret pripremio teren za pojavu psihodeličnog slikarstva u užem smislu. Možda najbolji primjer za to imamo u dekalkomanijama Maks Ernesta.

Mada i Halucinogeni Toreador,  Salvador Dalija, predstavlja bitnu kariku u toj štafetnoj primopredaji.

Pojava modernog psihodeličnog slikarstva vezana je za bit scenu, te pojavu psihodeličnih  rok bendova u Americi, 60-tih godina prošlog vijeka. Odnosno početak psihodelične ere. Epicentar novog pravca se nalazio u  tzv. San Francisko art poster pokretu.

Ovaj pokret se estetikom uveliko naslanjao na dekorativno slikarstvo  Art Nouveau sa početka XX vijeka. Naročito na plakate Alfonsa Muhe. 

Najznačajnijii umjetnici SF scene  bili su Rik Grifin, Boni MekLejn, Stenli Maus, Ves Vilson i drugi.  Izvorno njihovi radovi su bili vezani za postere rok koncerata i drugih subkulturnih dešavanja.

Rik Grifin je svojim karikiranim, sTripičnim  stilom umnogo uticao na kasniju pojavu i formiranje Lowbrow art scene.

Sličan protolobrow izražaj  prisutan je i u stvaralaštvu  Stenli Mausa.

 Ves Vilson kao da je patio od izražene vakumofobije. Na njegovim posterima praktično nema ni mrve neiscrtane & neispisane površine, a slobodnog prostora nema čak ni između slova (pa ni u samim slovima).

Možda najinventivnija među njima - Boni MekLejn. Autentični ženski rukopis u mačo društvu ...

Širenjem uticaja rok muzike, širili su se popularnost i značaj pomenutih umjetnika.

Njihovi radovi nisu se više vazivali samo za psihodlične bendove. Tako je, recimo, Viktor Moscoso radio  omot za album Head Hunters čuvenog jazz-funk klavijatuiriste Herbi Henkoka.

 Za Moscosa  je inače bila karakteristična  upotreba negativne hromatske šeme na plakatima.

 Pod uticajem San Francisko scene stvara i detroitski autor Geri Grimšou. Poznat po plakatima koje je radio  za MC5, Hendriksa, Dorse, Cepeline, Krim, Sun Ra i mnoge druge.

Osamdesetih, Grimšou je uradio logotip za najrokerskiji od svih The Cult albuma – Electric.

 Era  psihodeličnih album kavera  svoj vrhunac dostiže u radovima  Mati Klarvejna.  Za njega je čuveni subkulturni art magazina JUXTAPOZE napisao  - the man literally responsible for every great, legendary record cover you've ever seen--if he didn't do it, he inspired it.

Najčuveniji po svojim radovima za Santanu, Majls Dejvisa, Beti Dejvis,  Last Poet, Earth Wind and Fire ... Klarvejn uveliko doprinosi emancipaciji psihodeličnog slikarstvo iz namjenskog u samodostantni umjetnički izraz.

Annunciation (1961). iskorištena za omot Majlsovog “Biches Brew“

"Mirrors Have No Taste"

“Bavarian Angel“

Dok je izvorni psihodelični poster art sve više klizio u lowbrow iščašenost (vidjeti sliku ispod), Klarvejn je u  postojeći obrazac unio prefinjeni artizam, duhovnost i erotičnost, metafizičku kontemplativnost, jednom riječju - izbacio je žanr na suptilniji, da ne kažem viši, nivo.

Robert Vilijams

 Zlatno doba psihodeličnog slikarstva uglavnom je nastajalo pod uticajem LSD vizuelnih emanacija. U devedesetim pojavljuju se dva nova nezavisna “žanrovska“ strujanja. Jedno je vezano za ecstasy-techo kulturu i uglavnom je povezana sa digitalnom umjetnošću, a drugo sačinjavaju umjetnici inspirisani DMT vizijama, koji uglavnom ostaju vjerani tradicionalnom slikarstvu.

Pablo Amaringo (1938 – 2009), peruanski slikar naivac,  postao je poznat po svojim platnima na kojim sjedinjuje peruanski folklor i mitologiju sa svojim iskustvima vezanim za ajahuasku. Stoga nije ni čudo što se Mekena oduševio  njegovim radovima i omogućio da postanu dostupna zapadnoj javnosti.

Globalno najpoznatiji savremeni slikar čiji su radovi inspirisani DMT vizijama svakako  je Alex Gray. Kao i mnogi njegovi predhodnici iz 60tih i 70tih, Alex je pop-popularnost ostvario omotima albuma, naročito onim rađenim za grupu Tool.

 Net of Being

Meni najinteresantniji psihodelični pregaoc savremene generacije mladih  je Ihti Anderson. On na sebi svojstven i osebujan način spaja tradicionalno psihodelično slikarstvo i senzibilitet psy trance scene.

Odličan u psihodeličnim apstrakcijama, a čini mi se još bolji u maštovitim i efektnim  prostornim instalacijama i eksterijerima.